Մեր հոգեւոր հայրենիքը (մասն Բ.) – Գարեգին վ. Յովսէփեան

Սկիզբը՝ այստեղ:

Բ

Ա՛րդ, ո՞րն է Հայ ժողովրդի հոգեւոր հայրենիքը:

Այս հարցի պատասխանը այն ժամանակ կարող ենք տալ, երբ աչքի առաջ ունենանք մեր ժողովրդի անցյալը: Որովհետեւ այնտեղ կարելի է որոշել միայն ժողովրդի հոգու բնորոշ գծերն ու յատկութիւնները, այնտեղ է պատկերանում ժողովրդի հոգեւոր կեանքի եւ ընդհանուր քաղաքակրթութեան մէջ ցոյց տուած զարգացումը: Պատմութիւնը ազգերի կեանքի հայելին է, իսկ հայելու մէջ անդրադառնում է ճիշտ պատկերը:

Մեր հոգեւոր հայրենիքը (մասն Ա.) – Գարեգին վ. Յովսէփեան

«Յուշ լիցին քեզ աւուրքն յաւիտենից.

իմացարուք զամսն ազգաց յազգս: Հարց

զհարսն քո եւ պատմեսցեն քեզ, ցծերս

քո՝ եւ ասասցեն քեզ»:

ԵՐԿՐՈՐԴ ՕՐԻՆԱՑ, ԼԲ. 7

Ա.

Զարգացման ենթակայ ամէն արարած իւր հայրենիքն ունի. բոյսը, կենդանին իւր բնիկ աշխարհն ունին, ուր աւելի ազատ աճել կարող են, քան մի ուրիշ երկրում: Հասարակածի բոյսերը բեւեռային գօտում աճել չեն կարող, ինչպէս եւ սառուցեալ ովկիանոսի թռչուններն ու կենդանիները շնչասպառ կը լինեն Սահարայի ջերմ անապատներում: Նախախնամութեան սահմանած մի օրէնք է այս, որին ենթարկւում է եւ մարդը: Բայց մի մեծ տարբերութիւն կայ մարդու եւ միւս աճող արարածների մէջ: Մարդու կեանքը կենդանականի եւ հոգեւորի մի գումար է, այսպէս էլ նորա հայրենիքի գաղափար՝ երկու երեսից բաղկացած եւ միմեանց հետ սերտ կապուած մի ամբողջութիւն:

Հայոց ազգային եկեղեցին, մասն Ե. – Գարեգին արքեպիսկոպոս (Յովսէփեան)

Սկիզբը՝ այստեղ:

Մենք խուսափում ենք դաւանաբանական-փիլիսոփայական նրբութիւնների եւ տարբերութիւնների մէջ մտնել, անհասկանալի չդառնալու համար մեր ընթերցողներից շատերին. բայց եթէ յիշատակում ենք այս խնդիրները, պատճառն այն է, որ մեր եկեղեցու բռնած տարբեր դիրքը նորա ուրոյն եւ անկախ կեանքի յատկանիշներից մէկը դարձաւ: Հայաստանեայց Եկեղեցին հաւատարիմ է միմիայն նախնական, երէք տիեզերական ժողովներին, մերժելով Քաղկեդոնի եւ յետագայ ժողովների որոշումները: Ընդունէինք քաղկեդոնականութիւնը, Հայաստանեայց Եկեղեցին ոչ միայն իւր անկախութիւնը կը կորցնէր,

Հայոց ազգային եկեղեցին, մասն Դ. – Գարեգին արքեպիսկոպոս (Յովսէփեան)

Սկիզբը՝ այստեղ:

Հայաստանեայց Եկեղեցին որոշ առանձնայատկութիւններ ունի նաեւ դաւանաբանական եւ ծիսական տեսակէտներով, որպէս հետեւանք նորա պատմական կեանքի: Մինչեւ 451 թուի Քաղկեդոնի Ժողովը քրիստոնէական եկեղեցիների մէջ դաւանաբանական խտրութիւն չկար: Արեւելքի մէջ երկու մեծ դպրոցներ կային. դորանից մէկը Աղէքսանդրիայի դպրոցն էր, որ Գ. դարի սկզբից մեծ հեղինակութիւն էր սկսել վայելել, առաջնորդ ունենալով Կղեմէս Աղեքսանդրացու եւ մանաւանդ Որոգինէսի նման մեծ գիտնականը, որ հեղինակութիւն էր ոչ միայն քրիստոնեաների, այլ եւ հեթանոսների աչքում: Բաւական է յիշել, որ նորան լսելու էին գալիս եւ հեթանոս փիլիսոփաներ, նոյն իսկ կայերական տան անդամներ, ինչպէս Իւլիա Մամէա Կայսրուհին էր: Դ. դարի սկզբից մինչեւ Ե. դարի վերջերը Աղեքսանդրիայի դպրոցն եւ եպիսկոպոսները կատարելապէս իշխող են եւ ուղղութիւն տուող քրիստոնէական մտայնութեան եւ դաւանական խնդիրների վերլուծութեան: Նիկիոյ Ժողովի մէջ յաղթանակեց Աթանաս Մեծ, դեռ եւս սարկաւագ լինելով,

Հայոց ազգային եկեղեցին, մասն Գ. – Գարեգին արքեպիսկոպոս (Յովսէփեան)

Սկիզբը՝ այստեղ:

Հայաստանը ազգովին քրիստոնէութիւն ընդունելու օրերին առանձին պետութիւն էր: Ճշմարիտ է, դաշնակից հռոմէական պետութեան, բայց ուրոյն կազմակերպութեամբ, լեզուով, օրէնքներով կամ աւանդութիւններով: Նա կազմուած էր բազմաթիւ նախարարութիւններից (սատրապներ), որոնք թագաւորի գերիշխանութեան տակ մի միութիւն էին կազմում. նոյն բնաւորութեամբ կամ հետեւողութեամբ կազմակերպւում է եւ Հայաստանեայց Եկեղեցին: Մեր եկեղեցական ժողովների մէջ

Հայոց ազգային եկեղեցին, մասն Բ. – Գարեգին արքեպիսկոպոս (Յովսէփեան)

Սկիզբը՝ այստեղ:

Այս եկեղեցիների, յատկապէս հին եկեղեցիների, Կաթոլիկ եւ Օրթոտոքս, ծագման եւ կազմակերպութեան պայմաններն էլ տարբեր են եղել, ուստի եւ տարբեր ձեւ ու կերպարանք են ստացել: Այդ եկեղեցիները ծագել են եւ կազմակերպուել Հռովմէական պետութեան մէջ, Հռովմէական պետական բաժանումների եւ նրանց յարաբերութեան իրողութիւնից մեծագոյն չափով ազդուելով: Եպիսկոպոսութիւններ, արքեպիսկոպոսութիւններ, պատրիարքութիւններ, կազմակերպուել են, յատկապէս, Դիոկղետիանոս կայեր պետական բաժանումների եւ նահանգների օրինակով եւ նոյն իսկ տարածականութեամբ նոյնացել են երբեմն նահանգական կազմակերպութիւններին: Կեսարիայի, Անտիոքի, Երուսաղէմի, Աղէքսանդրիայի արքեպիսկոպոսութիւններն

Հայոց ազգային եկեղեցին, մասն Ա. – Գարեգին արքեպիսկոպոս (Յովսէփեան)

«Թագաւոր երկնաւոր, միշտ անշարժ

պահեա զաթոռս Հայկազնեայց»:

Հայ եկեղեցին քրիստոնէական եկեղեցիների մէջ իր ուրոյն տեղն ունի անցեալով, կազմակերպչական եւ դաւանաբանական առանձնայատկութիւններով: Հայաստանեայց Եկեղեցի կամ Հայոց Եկեղեցի անունն իսկ արտայայտած է նորա էութիւնը: Կայ Կաթոլիկ Եկեղեցի, կայ Օրթոտոքս Եկեղեցի, կան Բողոքական կամ Աւետարանական եկեղեցիներ, բայց նրանք ազգային եկեղեցիներ չեն այնպիսի հասկացողութեամբ եւ տարողութեամբ, որպիսին Հայաստանեայց Եկեղեցին է: Սա ազգային եկեղեցի է գերազանցապէս, իւր լեզուով, գրականութեամբ,