Հիսուս Քրիստոս հուդայական գրականության մեջ

«Խաչի քարոզությունը

կորստյան մատնվածների համար

հիմարություն է,

իսկ մեզ` փրկվածներիս համար`

Աստծու զորություն» (Ա Կորնթ. 1.18):

«Մենք քարոզում ենք խաչված Քրիստոսին

ի գայթակղություն հրեաների և

ի հիմարություն հեթանոսների» (Ա Կորնթ. 1.23)

***

Բայց ասում եմ ձեզ՝ հեթանոսներիդ.

որքան ժամանակ որ հեթանոսների

առաքյալ եմ,

փառավորում եմ իմ պաշտոնը,

որպեսզի թերեւս նախանձ գցեմ նրանց մէջ,

որոնք իմ մարմնից են,

և փրկեմ նրանցից ոմանց.որովհետև,

եթե նրանց մերժվելը հաշտություն է աշխարհին,

ապա ի՞նչ է լինելու ընդունվելը,

եթե ոչ՝ կենդանություն մեռելներից։
(Հռոմ. 11:12-14)
 

Մարկ Շագալ, Դեղին խաչելություն, 1943 (դրվագ)

Այս վերնագրի ներքո անդրադարձ կկատարենք «Տոլդոթ Յեշու» գրվածքին, Հովսեփիոս Ֆլավիոսի և նոր և նորագույն շրջանի հրեա հեղինակների աշխատանքներում առկա Հիսուս Քրիստոսի անձի, Նրա դերին ու գործին վերաբերող ժամանակակից հուդայական հայացքներին:

ԵՐԵՒՄԱՆ ԽԱՉ – Ծիսական բառարան

Կիւրեղ Երուսաղէմի հայրապետին պաշտօնի անցած տարին տեղի ունեցաւ Խաչի երեւումը Երուսաղէմին մէջ: 351 տարուայ Հոգեգալստեան առտուն ժամը 3-ին ահաւոր մեծութեամբ լուսաւոր խաչ մը երեւեցաւ երկինքի վրայ, մէկ ծայրը Գողգոթայի եւ միւս ծայրը Ձիթենեաց լերան վրայ, եւ շատ ժամեր տեւելով՝ Երուսաղէմի բոլոր բնակիչներէն տեսնուեցաւ, որ զղջմամբ եւ բարեպաշտութեամբ սկսան եկեղեցիներ վազել: Սոյն երեւման պատմութիւնը գրուեցաւ նոյն իսկ Կիւրեղէն որ զայն ղրկեց Կ. Պոլիս Կոստանդ կայսեր, եւ որ այժմ մեր եկեղեցւոյ մէջ կը կատարուի

Պատմական այց Երուսաղեմ՝ 35-ամյա ընդմիջումից հետո

Այս շաբաթ Երուսաղեմ այցելեց Ղպտի եկեղեցու առաջնորդ, Ալեքսանդրիայի պապ Թավադրոս (Թեոդորոս) II-ը: 35 տարվա մեջ առաջին անգամ իրականացված այցի պատճառը մասնակցությունն էր Երուսաղեմի և Մերձավոր Արևելքի Ղպտի ուղղափառ եկեղեցու արքեպիսկոսպոս Աբնա Աբրահամի թաղման արարողությանը, ով մահացել էր չորեքշաբթի՝ նոյեմբերի 25-ին:

Այցը պատմական էր այն պատճառով, որ Ղպտի եկեղեցու Սուրբ Սինոդը Շենուդա III պատրիարքի օրոք՝ 1980 թ. մարտի 26-ին, արգելել էր այցելությունները Երուսաղեմ (Քեմպ Դեյվիդում եգիպտա-իսրայելական հարաբերությունների կարգավորումից հետո): Այդ ժամանակվանից ղպտիներին արգելված է ուխտագնացությունը Երուսաղեմ (թեև շատ ղպտիներ այցելում են, հատկապես՝ Սուրբ Հարության տոնին), մինչև Պաղեստինի հարցի լուծումը:

Ղպտի եկեղեցու խոսնակ Պոլ (Պողոս) Հալիմը բացատրել է, որ Թավադրոս II պատրիարքը ներկա է եղել թաղմանը (և ոչ ավելին), քանի որ Երուսաղեմի արքեպիսկոպոսը Ղպտի եկեղեցու երկրորդ դեմքն է պատրիարքից հետո Եպիսկոպոսների Սուրբ Սինոդում՝ Ղպտի եկեղեցու բարձրագույն կանոնական հեղինակությունն ունեցող մարմնում: Նա միաժամանակ նշել է, որ Ղպտի եկեղեցու դիրքորոշումը անփոփոխ է մնացել: Խոսնակն ավելացրել է, որ Աբրահամ եպիսկոպոսն իր կտակում ցանկացել էր թաղվել Երուսաղեմում (մինչդեռ նրա նախորդի մարմինը վերադարձվել էր Եգիպտոս): Իսկ Թավադրոս II պատրիարքն իր այցը համարել է զուտ «մարդկային պարտականություն»:

Հիշեցնենք, որ ղպտիները կազմում են Եգիպոսի բնակչության մոտ 10 %-ը:

Աղբյուրը՝ https://www.middleeastmonitor.com/news/africa/22488-head-of-egyptian-copts-to-visit-jerusalem-for-first-time-in-35-years

Կարդացե՛ք նաև Ի՞նչն է նոր Ֆրանցիսկոս պապի մեջ (2013 թ.)

 

Քանի՞ Հայ եկեղեցի գոյություն ունի

– Այժմ կուզենայի ծանոթանալ ձեր Եկեղեցու կառուցվածքին։ Դուք 4 Աթոռ ունեք՝ 2 Պատրիարքություն և 2 Կաթողիկոսություն։ Պատմական ի՞նչ պատճառներ են պայմանավորել Եկեղեցու այսպիսի կառուցվածքը։ Հայկական մե՞կ, թե՞ մի քանի Եկեղեցիների մասին պետք է խոսել։

– Գոյություն ունի հայկական մեկ Եկեղեցի, նրա հոգևոր կենտրոնը Էջմիածնի Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությունն է, որը մինչև 15-րդ դարը առաջինն ու միակն էր։ Այլ Կաթողիկոսությունների գոյությունը դրանից առաջ պայմանավորված էր ժողովրդի կյանքի պատմական հանգամանքներով, դրանք տեղային սահմանափակ իրավասություն են ունեցել։ Օրինակ, Աղթամարի Կաթողիկոսությունը (կղզի Արևմտահայաստանում, որն այժմ Թուրքիայի տարածքում է), գոյատևել է 12-ից մինչև 19-րդ դարը, և նրա իրավասության ներքո էր Վանի՝ Վասպուրականի նահանգը։ Նույն ձևով եղել են ուրիշ Կաթողիկոսություններ նույնպես, բայց մի քանի տարի կամ տասնամյակ գոյատևելով՝ վերացել են այն հանգամանքների փոփոխությամբ, որոնք նրանց կյանքի էին կոչել։

15-րդ դարում տեղի է ունեցել մի կարևոր իրադարձություն։ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությունը 11-րդ դարից Մեծ Հայաստանից դուրս էր, գտնվում էր այն տարածքում, որը հայտնի է որպես Կիլիկիա։ 1293-ին Ամենայն Հայոց Աթոռը հիմնավորվեց Սիսիում՝ Կիլիկյան թագավորության մայրաքաղաքում։ 1375-ին մամլյուքները նվաճեցին Սիսը և կործանեցին Կիլիկյան թագավորությունը։ Կաթողիկոսարանը դեռևս Սիսիում էր մնացել։ Բայց արդեն մտածում էին այն վերստին տեղափոխել իր օրրանը՝ Սուրբ Էջմիածին։ Այդ ժամանակաշրջանում Հռոմի եկեղեցին Խաչակրաց արշավանքների միջոցով և կրոնական տարբեր Միաբանությունների օգնությամբ Կիլիկիայում ձեռնարկեց քարոզչական բնույթի շատ փորձեր, որոնք բացարձակապես չխրախուսվեցին հայերի կողմից։ Տվյալ հանգամանքն էլ մեր եկեղեցուն հարկադրեց իր կենտրոնը տեղափոխել Էջմիածին, ինչը և տեղի ունեցավ 1441-ին։ Սսի կաթողիկոս Գրիգոր Թ-ն, արդեն առաջացած տարքում լինելով, անձնապես չուզեց տեղափոխվել։ Այնժամ Ազգային եկեղեցական ժողովն Էջմիածնում ընտրեց նոր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս։ Գրիգոր Է-ի մահից մի քանի տարի անց Կիլիկիայում ընտրվեց մեկ ուրիշ Կաթողիկոս այդ շրջանի համար, որը Հայաստանից քաղաքական կախում չունեցող մարզ էր։ Կաթողիկոսությունը շարունակեղ գոյություն ունենալ, բայց նրա իրավասությունը տարածվում էր միայն հին Կիլիկիայի վրա։

1920-ին, երբ հայերը թողեցին Կիլիկիան և ապաստանեցին հատկապես Սիրիայում ու Լիբանանում, Կաթողիկոսը թողեց Սիսը և ինը տարի մնաց առանց մշտական Աթոռի. վերջապես, նա հաստատվեց Անթիլիասում, Բեյրութի մոտ ու, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի համաձայնությամբ, Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարքից իր իրավասության ներքո ընդունեց Լիբանանում և Սիրիայում գտնվող որոշ թվով եկեղեցիներ։ Հիմա Կիլիկյան Աթոռի իրավասությունը տարածվում է երեք երկրների՝ Սիրիայի, Լիբանանի ու Կիպրոսի։

– Իսկ մյուս երկու Պատրիարքություննե՞րը։

– Երուսաղեմի Պատրիարքությունը վաղուց գոյություն ունի. 4-5-րդ դարերում հայտնի էր իբրև տեղական Եկեղեցի, իսկ 14-րդ դարից՝ որպես Պատրիարքություն։ Այս Պատրիարքությունն զբաղվում է սրբավայրերի պահպանության, ինչպես նաև սուրբ քաղաք այցելող ուխտավորների հոգևոր կարիքների հարցով։ Բացի դրանից, այժմ նրա իրավասության շրջանակում է Հորդանանի հայկական համայնքը։

Կոստանդնուպոսլի Պատրիարքությունը, որը 1461 թ. հիմնադրվել է Կոստանդնուպոլիսը նվաճող սուլթան Ֆատիհ Մուհամմեդի հրամանով, Օսմանյան կայսրության անկումից հետո դարձել է Թուրքիայում ապրող հայերի հոգևոր կենտրոնը։

Աղբյուրը՝ Գարեգին Ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս, «Զրույցներ Ջիովաննի Գուայտայի հետ», Ս. Էջմիածին, 2001

Կարդացե՛ք նաև Հայ եկեղեցին՝ «մոնոֆիզի՞տ»