ՍԵՐԳԻՅ ԲՈՒԼԳԱԿՈՎԻ ԵՎ ՆԻԿՈԼԱՅ ԲԵՐԴՅԱԵՎԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴՈԳՄԱՏԻԿԱՅԻ ԵՎ ԴՈԳՄԱՏԻԶՄԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ (ԷՍՍԵ)

1. Սերգիյ Բուլգակով. Մարդկության ծնունդը պատմության մեջ[1]

Հ. Սերգիյ Բուլգակովը

Սերգիյ Բուլգակովի (1871-1944) վերաբերմունքը դոգմատիկայի հանդեպ արտահայտված ենք գտնում նրա «Անվան փիլիսոփայությունը», «Փիլիսոփայության ողբերգությունը»  գործերում, որտեղ նա հատկապես դիտարկում է փիլիսոփայության և դոգմատիկայի փոխհարաբերության հարցերը: Նա հանգում է այն մտքին, որ քրիստոնեական մտահայեցությունը կարող է առանց աղավաղումների արտահայտվել բացառապես դոգմաների տեսքով, իսկ փիլիսոփայության համար սկզբունքորեն անհասանելի է քրիստոնեական ճշմարտության ճշգրիտ արտահայտումը: Այս սկզբունքով առաջնորդվելով է նա կառուցում իր պատմության փիլիսոփայությունը` սկսած արարչագործությունից մինչ վերջին ժամանակները:

Ըստ նրա` մարդկության պատմությունը բացվում է Դրախտից վտարվելուց հետո: Եվան ծնում է Կայենին, Աբելին, ապա` Սեթին և այսպես սկսվում է մարդկության աստիճանական ծնունդը` սերունդների հերթափոխով: Այսինքն այն, ինչ պետք է տեղի ունենար Դրախտում (աճեցե՛ք և բազմացե՛ք …)` իրականացվեց վտարման մեջ` երկրի վրա` միաժամանակ նշված պատվիրանը պահպանվեց:

Սրբության ընկալումը քրիստոնեության մեջ. Պատմություն և ավանդույթ

Սուրբը կատարյալ քրիստոնյային հատուկ անբասիր կյանքով, վարքով ապրած, արդարացված ու հավատով փրկված, Սուրբ Հոգու շնորհն ընդունած, Աստծո ներգործությունն իր մեջ կենդանի պահած և նրա հետ մշտապես հաղորդության մեջ եղած մարդն է և, առհասարակ, սրբակյաց հավատացյալը:

Եթե աչքի անցկացնենք Սուրբ Գիրքը, կտեսնենք, որ «սուրբ» մակդիրը գործածված է նախևառաջ Աստծո վերաբերմամբ, քանի որ սրբությունը Աստծո ստորոգելիներից է. սրբության աղբյուրն Աստված Ինքն է: Արդեն Նոր կտակարանում Աստծուն, ինչպես նաև երկնային հրեշտակներին վերապահված սրբությունը քրիստոնեական առաջին դարերի գրականության մեջ Պողոս առաքյալի շնորհիվ տրվում է նաև երկրային արարածներին: Քրիստոսի փրկարար տնօրինությունից հետո սրբությունը թափանցեց մարդկային կյանք: Քրիստոսով բացվեց մարդու՝ սրբացման լուսապսակին արժանանալու ուղին:

«Տօնապատճառ ժողովածու. Բնագիր, Մաս Ա.», Աննա Օհանջանյան

«Տօնապատճառ ժողովածու»

Վարդան Հաղբատեցու, Վարդան Արևելցու եւ Հովհաննես Գանձակեցու խմբագրությունները

Բնագիր, Մաս Ա.

Հրատարակության պատրաստեց՝ Աննա Օհանջանյանը,

Խմբ.՝ Գ. Տէր-Վարդանեան,

Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հրատարակչություն,

2017թ., 320 էջ 

ISBN 978-9939-59-175-9

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հրատարակչությունը հրատարակել է Մաշտոցյան Մատենադարանի Բնագիտության և բժշկագիտության բաժնի ավագ գիտաշխատող Աննա Օհանջանյանի «Տօնապատճառ ժողովածու. Մաս Ա.» աշխատությունը, խմբագիր՝ Գէորգ Տէր-Վարդանեան։ Գիրքը ներկայացնում է Վարդան Հաղբատեցու, Վարդան Արևելցու և Հովհաննես Գանձակեցու խմբագրության Տոնապատճառի առաջին տասնչորս՝ Դավթի և Հակոբոսի տոնից մինչև Տյառնընդառաջի տոնապատճառային միավորների համեմատական բնագիրը՝ աղբյուրագիտական առաջաբանով հանդերձ։ Քննության են առնվում Տերունական՝ հատկապես Սուրբ Ծննդյան (Հայտնության) և Մկրտության տոներին և եկեղեցական տոնակատարությանն առնչվող խնդիրներ` հակաերկաբնակության դիրքերից։ Տոնապատճառը ներկայացվում է ոչ միայն որպես տոնածիսական, այլև դավանաբանական, հակաքաղկեդոնիկ ժողովածու։

Գիրքը նախատեսված է գիտական լայն շրջանակների համար:

 

Գարեգին Ա հայրապետը՝ աշխարհականացման մասին

Ժամանակակից աշխարհում Եկեղեցու առջև ծառացած մարտահրավերներից է աշխարհականացումը, որը բնորոշվում է հասարակության մեջ կրոնի դերի փոփոխությամբ (նվազմամբ)։ Այն բարդ և բազմաշերտ երևույթ է, ուստի և ուսումնասիրողները առանձնացնում են դրա մի շարք տարբերակներ։ Խորամուխ չլինելով աշխարհականացմանն առնչվող մանրամասների մեջ՝ ստորև կներկայացնենք երջանկահիշատակ Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հայացքները խնդրո առարկա հարցի հետ կապված։

Վեհափառը տարբեր առիթներով անդրադարձել է այս կարևոր հարցին իր աշխատություններում և հարցազրույցներում՝ կարևորելով հայ հոգևորականության դերը դրան դիմակայելու հարցում։ Նախ նշենք, որ Վեհափառը ընդունում է, որ «Աշխարհայնացած աշխարհը այնպէս անսանձ եւ անհակակշիռ թափանցումով մտեր է մեր արտը, որ սկսեր է որոմը ցորենին հետ շփոթուիլ…»։

Հիսուս Քրիստոս հուդայական գրականության մեջ

«Խաչի քարոզությունը

կորստյան մատնվածների համար

հիմարություն է,

իսկ մեզ` փրկվածներիս համար`

Աստծու զորություն» (Ա Կորնթ. 1.18):

«Մենք քարոզում ենք խաչված Քրիստոսին

ի գայթակղություն հրեաների և

ի հիմարություն հեթանոսների» (Ա Կորնթ. 1.23)

***

Բայց ասում եմ ձեզ՝ հեթանոսներիդ.

որքան ժամանակ որ հեթանոսների

առաքյալ եմ,

փառավորում եմ իմ պաշտոնը,

որպեսզի թերեւս նախանձ գցեմ նրանց մէջ,

որոնք իմ մարմնից են,

և փրկեմ նրանցից ոմանց.որովհետև,

եթե նրանց մերժվելը հաշտություն է աշխարհին,

ապա ի՞նչ է լինելու ընդունվելը,

եթե ոչ՝ կենդանություն մեռելներից։
(Հռոմ. 11:12-14)
 

Մարկ Շագալ, Դեղին խաչելություն, 1943 (դրվագ)

Այս վերնագրի ներքո անդրադարձ կկատարենք «Տոլդոթ Յեշու» գրվածքին, Հովսեփիոս Ֆլավիոսի և նոր և նորագույն շրջանի հրեա հեղինակների աշխատանքներում առկա Հիսուս Քրիստոսի անձի, Նրա դերին ու գործին վերաբերող ժամանակակից հուդայական հայացքներին:

Լույսի ու խավարի որդիների խորհուրդը Ենովքի գրքում (էսսե)

«Ենովքը ապրեց երեք հարիւր վաթսունհինգ տարի: Ենովքը սիրելի եղաւ Աստծուն: Նա անյայտացաւ, որովհետեւ Աստուած տարաւ իր մօտ» (Ծն. 5:23, 24), նկարը՝ Figures de la Bible (1728թ.) գրքից՝ պատկերազարդված Ջերարդ Հոեթի կողմից

Ապոկալիպտիկ ժանրը ձևավորվել է քրիստոնեությունից շատ դարեր առաջ և որպես ժանր` Հին Ուխտից Նոր Ուխտն անցնելու շրջանում արդեն ուներ իրեն բնորոշ այն գծերը, որ պահպանվեցին նաև Հովհաննու Հայտնության մեջ: Այն առանձնահատուկ ազդեցություն է թողնում Քրիստոսի ժամանակների հրեական մտքի վրա, քանի որ հող էր նախապատրաստվում Մեսիային ճանաչելի դարձնելու համար, և իր ընթացքը շարունակում է վաղքրիստոնեական համայնքներում ու անընդմեջ կենսագործում հետագա դարերում` մինչ օրս:

Առաջին ապոկալիպտիկ տեքստերն առկա են Հին Կտակարանի մարգարեություններում (Եսայի 24-27 գլ.՝ «Եսայու հայտնությունը», Հովելի մարգարեությունը, ևն). այստեղ նկատելի է մարգարեության և վախճանաբանության առաջին շփումը, նրանց սերտ փոխկապակցվածությունը, չնայած որ առաջինը կանխատեսում է առհասարակ, իսկ երկրորդը կանխատեսում է վախճանը, խոսում է «վերջին օրերից»: Սակայն մարգարեություններում դեռևս բացակա է պատմության ավարտի փիլիսոփայությունը` որպես ճանապարհ դեպի «ժամանակի վերջը», «Դատաստանի օրը», քանի որ սպասվում էր Օծյալի գալուստը: Այս առումով մնացածներից տարբեր է Դանիելի մարգարեությունը, որտեղ ապոկալիպտիկ մեթոդը հանդես է գալիս իր մշակված տեսքով ու հետագայում պետք է դառնար Հովհաննու Հայտնության նախընթացը:            

«Բանալի ճշմարտութեան» երկը, Աննա Օհանջանյան

«Բանալի ճշմարտութեան» երկը

Աննա Օհանջանյան

Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2015, 248 էջ

ISBN 978-5-8084-1992-6

Գրքում լուսաբանվում են 18-19-րդ դդ. դավանական խճանկարի մաս կազմող «Բանալի ճշմարտութեան» երկի բովանդակությունը և դրա հետ կապված շուրջ երկու դար շարունակվող գիտական քննարկումները: Քննության են առնվում նաև «Բանալու»` մի կողմից հայ բողոքականության, մյուս կողմից էլ միջնադարյան հերետիկոսական շրջանակների հետ ունեցած հնարավոր առնչությունները:

Գիրքը նախատեսված է միջնադարագետների, հայագետների, կրոնագետների ու աստվածաբանների համար և կարող է ներառվել բուհական և հետբուհական կրթական ծրագրերում:

Ննջեցյալների համար աղոթքի մասին. Ալեքսանդր Շմեման

Ստորև ներկայացնում ենք հատված հ. Ալեքսանդր Շմեմանի «Մեծ պահք» գրքից ննջեցյալների համար աղոթքի մասին.

Մեծ պահքի և ննջեցյալների համար աղոթքի միջև եղած կապը հասկանալու համար հարկ է հիշել, որ քրիստոնեությունը սիրո կրոն է: Քրիստոս Իր աշակերտներին պատգամեց ոչ թե անհատական փրկության վարդապետություն, այլ նոր պատվիրան՝ «Սիրեցե՛ք միմյանց», և ավելացրեց. «Եթե դուք միմյանց սիրեք, դրանով բոլորը պիտի իմանան, որ դուք իմ աշակերտներից եք» (Հովհ. 13.35): Այսպիսով՝ սերը եկեղեցու հիմքն է, կյանքը, այն եկեղեցու, որը, սբ. Իգնատիոս Անտիոքացու* խոսքերով. «հավատի և սիրո միությունն է»: Մեղքը սիրո բացակայությունն է, հետևաբար՝

Միաբնակության հարցը – ԳԱՐԵԳԻՆ Ա. կաթողիկոս

Ջովաննի Գուայտա – Թույլ տվեք վերադառնալ Մարկո Պոլոյին: Հայերի մասին նա գրում է. «Նրանք քրիստոնյաներ են. հակոբիկյաններ և նեստորականներ»: Ինձ թվում է՝ խոսքը երկու տարբեր և նույնիսկ միմյանց հակադիր ուսմունքների մասին է:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Մարկո Պոլոն մեծ ճանապարհորդ էր, իր ժամանակի իմացության մակարդակով խոշոր պատմագիր ու ազգաբան, բայց՝ թույլ աստվածաբան: Հնարավոր է, որ նա հայերին շփոթել է ուրիշ ազգերի հետ, որոնք ապրում էին մեզանից ոչ հեռու: Ինչ էլ որ լինի, Հայ Եկեղեցին երբեք չի եղել ո՛չ նեստորական, ո՛չ էլ միաբնակ՝ այն իմաստով, ինչպիսին եղել է Եվտիքեսը: Այսօր դա բոլորին է հայտնի: Իր քրիստոսաբանության մեջ մեր Եկեղեցին ընդունել է ալեքսանդրյան աստվածաբանության ուղղությունը: Հայ Եկեղեցու ծոցում սկզբնապես գոյություն է ունեցել աստվածաբանական երկու հոսանք՝ անտիոքյանը և ալեքսանդրյանը, բայց վերջնականորեն հաղթանակել է ալեքսանդրյան աստվածաբանության գիծը: Հայերը չկարողացան գործուն մասնակցություն ունենալ 4-րդ և 5-րդ դարերի քրիստոսաբանական վեճերին: 4-րդ դարում մեր Եկեղեցին դեռևս կազմավորման մեջ էր, 5-րդ դարում մենք պայքար էինք մղում մազդեզականության դեմ, որովհետև առկա էր դրա վերադարձի սպառնալիքը: Հայ Եկեղեցու մասնակցությունը Նիկիայի տիեզերական ժողովին ապացուցված է նրան մեր ներկայացուցիչ Արիստակեսի՝ Սուրբ Գրիգորի որդու ներկայության փաստով, որն իր ստորագրությունն է դրել Նիկիո Հավատո հանգանակի տակ: Բայց մենք չենք մասնակցել հաջորդ երկու՝ Կոստանդնուպոլսի և Եփեսոսի, ինչպես Նաև Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովներին: Սակայն մեր Եկեղեցին իրազեկ էր կատարվածին, քանի որ հայերից ոմանք աստվածաբանություն էին սովորում Կոստանդնուպոլսում ու քրիստոնեական Արևելքի մյուս կենտրոններում: Քրիստոսաբանության վերաբերյալ մեր Եկեղեցու դիրքորոշումը ձևակերպված է միայն 6-րդ դարում, 506 թվականին: Դա ես փորձել եմ հիմնավորել իմ “The Council of Chalcedon and the Armenian Church” գրքում: 4-րդ դարից մինչև 5-րդի վերջը Հայաստանում աստվածաբանական միտքը զարգանում էր մեկ ուղղությամբ, որը բացառում էր 451 թվականին Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովում և, մասնավորաբար, Փլավիոսին Լևոն 1-ին Պապի կողմից ուղղված Տոմարում Քրիստոսի երկու բնությունների մասին ձևակերպված ուսմունքը: Այդ ձևակերպումների մեջ հայերը նկատել են նեստորական ուսմունքի վերաճում: Ավելի ուշ, նորքաղկեդոնական շարժումը եղանակներ էր փնտրում Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի բանաձևումները մեկնաբանելու համար, իբր դրանք չէին հակասում Սուրբ Կյուրեդ Ալեքսանդրացու ուսմունքին: Հայ Եկեղեցին միաբնակ չէ այն իմաստով, որը սովորաբար դնում են տվյալ հասկացության մեջ: Միաբնակության տակ, իբրև կանոն, հասկանում են Քրիստոսի սոսկ աստվածային բնությունը՝ մարդկային բնության համարյա լիակատար բացակայությամբ, որը, համաձայն Եվտիքեսի, նրա աստվածության մեջ իբր չքացել է ինչպես «մի կաթիլ մեղրը՝ օվկիանոսում»: Մենք նմանապես չենք հետևում նաև Նեստորի ուսմունքին, քանի որ երբեք չենք ընդունել երկվությունը Քրիստոսի՝ մարմնացած Խոսքի անձի մեջ, երկվություն, որ Նեստորն այդպես էլ չկարողացավ հաղթահարել: Դրա ապացույցն այն է, որ մեր եկեղեցական արարողությունների ընթացքում մենք բանադրում ենք Եվտիքեսին,Նեստորին ու նրանց ուսմունքները: Ինչ վերաբերում է մեր քրիստոսաբանությանը, ապա մենք շարունակում ենք հետևել Կյուրեդ Ալեքսանդրացու աստվածաբանության ուղղությանը:

Ջովաննի Գուայտա – Դուք ասում եք, որ միաբնակներ չեք Եվտիքեսի ուսմունքի համաձայն: Միևնույն ժամանակ չեք ընդունում Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի որոշումները, որոնցով դատապարտվել է Եվտիքեսը: Գո՞ւցե միաբնակներ եք Եվտիքեսի ուսմունքից տարբերվող, մեկ այլ իմաստով:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչ իմաստ է տրվում այդ բառին: Եթե միաբնակություն ասելով հասկանանք «մարմնացած Խոսքի բնությունը որպես Աստծու մեկ բնություն», այսինքն՝ երկու բնությունների միություն, ապա, այդ դեպքում, մենք միաբնակներ ենք: Բայց միաբնակություն հասկացությունն այնպիսի «եվտիքեսյան» գունավորում է ստացել և պատմության մեջ այնքան հաճախ է գործածվել որպես Եվտիքեսի ուսմունքի արտահայտություն (որը մենք մերժել ենք), որ մեզ դուր չի գալիս, երբ մեզ ասում են միաբնակներ:

Ջովաննի Գուայտա – Այսպես, ուրեմն, Դուք դավանում եք այն, որ մարմնացման պահին իսկ աստվածային ու մարդկային բնությունները անբաժանելիորեն միացել են մարմնացած Որդու մեջ՝ իբրև մեկ բնություն:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Այո՛, սակայն «մեկ բնությունը» նշանակում է մեկ անձ: Երկու բնությունները չեն կորցրել իրենց սեփական հատկանիշներն ու լրությունը, բայց և չեն գործում անջատանջատ, այլապես կստացվեր երկվություն և մարմնացում չէր լինի:

Ջովաննի Գուայտա – Ինձ թվում է, որ տարբերությունը եզրութաբանության մեջ է. մեկ բնությունը, որ դուք դավանում եք, լինելով երկու բնությունների միություն՝ համապատասխանում է քաղկեդոնական Եկեղեցու սահմանած մեկ անձին, որի մեջ միավորված են երկու բնություններ:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Դա ակներև է:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի զրույցներից Ջիովաննի Գուայտայի հետ

Տե՛ս նաև Հայ եկեղեցին՝ «մոնոֆիզի՞տ»

Երկարատև թյուրիմացություն – Գարեգին Ա. կաթողիկոս

Ջովաննի Գուայտա – Այսուհանդերձ, 451 թվականից սկսած մյուս քրիստոնյաները ձեզ համարել են միաբնակներ՝ հերետիկոս իմաստով: Արդյոք դա հետևա՞նք էր թյուրիմացության, որը տևել է համարյա թե 1550 տարի:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի բանաձևերի շուրջ տեղի ունեցած հակամարտության ընթացքում աստվածաբաններն ու Եկեղեցիների պետերը անկեղծ էին իրենց դավանության մեջ: Բայց աստվածաբանական մտքի զարգացմանն ու խորացմանը զուգընթաց, երբ սկսեց կայանալ ճշմարիտ երկխոսություն, որը Եկեղեցիների՝ փոխադարձաբար միմյանց բացվելու արդյունք էր, մյուս Եկեղեցիները բազմիցս հավաստել են, որ մեր «միաբնակությունը» հերետիկոսություն չէ, ինչպես ենթադրվել է անցյալում: Օրինակ, 12-րդ դարում աստվածաբանական շատ խոր հարաբերություններ են եղել Կոստանդնուպոլսի Եկեղեցու և մեր Եկեղեցու միջև, որի Աթոռն այդ ժամանակ Հռոմկլայում էր, Հայաստանի ու Կիլիկիայի սահմանին: Մտքերի այդպիսի փոխանակությունը, որն իրականացվել է Սուրբ Ներսես Շնորհալի Կաթողիկոսի՝ Հայ Եկեղեցու ամենալուսամիտ և հավատավոր աստվածաբաններից մեկի կողմից, այսօր պետք է դառնա էկումենիկ երկխոսության օրինակ:
Հայ Եկեղեցու դավանության մեջ, որը Սուրբ Ներսեսը ներկայացրել է կայսր Մանուել Ա Կոմնենոսին, կա մի արտահայտություն, որը կարող է ծառայել որպես բանալի վերոհիշյալ խնդրի լուսաբանման համար. «Եթե ասում են «մեկ բնություն» անայլայլելի ու անբաժանելի բնության իմաստով, այլ ոչ թե միախառնության կամ շփոթության, և [եթե ասում են] «երկու բնություն», որպես անշփոթ և անփոփոխ, այլ ոչ թե «բաժանում» նշանակող, [այդ ժամանակ] զույգ [տեսակետներն] էլ ուղղափառության ծիրում են»: Կարծում եմ, որ այս աստվածաբանական մակարդակով թյուրիմացությունն արդեն լուսաբանված է մեր ժամանակներում: Մյուս կողմից, Դուք շատ լավ գիտեք, թե որքան կենսունակ են հին պատկերացումները կամ կասկածները, և թե ինչքան դժվար է դրանցից ազատվելը… 19-րդ դարում այս նյութի մասին շատ են գրել: Դարավերջի լութերական մեծ՛ աստվածաբան Ադոլֆ Ֆոն Հարնակը ցույց է տվել, որ հայերը միաբնակներ չեն Եվտիքեսյան հասկացությամբ: Սակայն աշխարհիկ ոչ մասնագիտական գրականության մեջ Հայ Եկեղեցին շարունակում են անվանել միաբնակ: Այդուհանդերձ, ես կարծում եմ, որ այսօր լավատեղյակ աստվածաբանների համար այս թյուրիմացությունը փարատվել է և մնացել անցյալում:

Ջովաննի Գուայտա – 451 թ. դուք ինչո՞ւ չընդունեցիք Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի որոշումները:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Նախ հայերը հրավիրված չէին տիեզերական ժողովին, որպեսզի այդ կապակցությամբ արտահայտեին իրենց դիրքորոշումը: Ես արդեն ասել եմ, որ մենք ներգրավված էինք պայքարի մեջ՝ մազդեզականությունից պաշտպանելու համար մեր քրիստոնեական հավատքը: Հենց 451-ով է թվագրվում Ավարայրի ճակատամարտը պարսիկների դեմ: Թեև այն վճռորոշ էր Հայաստանի պատմության համար, սակայն պարսկական սպառնալիքը տևել է մինչև դարավերջ: Հայերը շարունակեցին իրենց դիմադրությունը պարտիզանական ձևով և 484 թվականին միայն իսկական ինքնավարություն ձեռք բերեցին իշխող մազդեզականության նկատմամբ:
Բայց այդ ժամանակ (482 թվականին) արդեն կար Ձենոնի Գիրք թղթոցը, որը հեռացում էր նշանավորում տիեզերական ժողովի ճշգրիտ գծից: Չպետք է մոռանալ, որ Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի որոշումներն աշխուժորեն էին վիճարկում աստվածաբանական շատ կենտրոններ, օրինակ՝ Ալեքսանդրյան Եկեղեցին, և քանի որ Քաղկեդոնի ժողովը ընդունելի չեղավ բոլոր Եկեղեցիների կողմից, մենք հարկադրված չէինք նրա որոշումներն ընդունելու կամ մերժելու: Իսկ երբ տեսանք, որ Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի պատճառով ուժեղանում է նեստորականությունը, մերժեցինք այդ ժողովը, մանավանդ որ 506 թվականին, նրա որոշումներով, արդարացվում և կրկին առաջարկվում էր Նեստորի աստվածաբանությունը առանց անունը հիշատակելու:

Ջովաննի Գուայտա – Քաղկեդոնի և հետագա տիեզերական ժողովների որոշումները ձեր կողմից չընդունվելու պատճառներից մեկը, ուրեմն, այն փաստն է, որ այդ տիեզերական ժողովներում ներկայացված չէր քրիստոնեական ամբողջ աշխարհը:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Ճշմարիտ է: Քաղկեդոնի, ինչպես նաև հետագայում գումարված տիեզերական ժողովների նկատմամբ Հայ, Ղպտի, Ասորի ու Եթովպական Եկեղեցիները վերաբերվել են որպես ոչ տիեզերական, մասնավոր ժողովների այն իմաստով, որ դրանք վերաբերում էին միայն այն Եկեղեցիների կյանքին ու պատասխանատվությանը, որոնք մասնակցել էին այդ ժողովներին, ուստի և չէին կարող համարվել տիեզերական:
Ճիշտ այդպես էլ, 7-րդ ժողովից հետո, որը տիեզերական համարեցին Բյուզանդական Եկեղեցիները, Հռոմեական Եկեղեցին գումարեց ուրիշ ժողովներ ևս, որոնք նույնպես տիեզերական անվանեց, սակայն Ուղղափառ Եկեղեցիներն այն կարծիքին մնացին, որ դրանք մասնավոր ժողովներ են և առնչվում են միայն Հռոմեական Եկեղեցուն:

Ջովաննի Գուայտա – Դուք, այնուամենայնիվ, չե՞ք մերժել այդ ժողովների որոշումները:

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Պարզապես, դրանց նկատմամբ չենք արտահայտել մեր վերաբերմունքը, քանի որ մեզ համար դրանք առանձին Եկեղեցիների կողմից գումարված մասնավոր ժողովներ էին: Իհարկե, այսօրվա էկումենիկ երկխոսության մեջ պետք է քննության առնվի այդ ժողովների դավանությունը, որպեսզի պարզաբանվեն ընդունված բանաձևերը:

Աղբյուրը՝ Գարեգին Ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս, «Զրույցներ Ջիովաննի Գուայտայի հետ», Ս. Էջմիածին, 2001