Category Archives: Աստվածաբանություն
ՍԵՐԳԻՅ ԲՈՒԼԳԱԿՈՎԻ ԵՎ ՆԻԿՈԼԱՅ ԲԵՐԴՅԱԵՎԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴՈԳՄԱՏԻԿԱՅԻ ԵՎ ԴՈԳՄԱՏԻԶՄԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ (ԷՍՍԵ)
- Սերգիյ Բուլգակով. Մարդկության ծնունդը պատմության մեջ[1]

Հ. Սերգիյ Բուլգակովը
Սերգիյ Բուլգակովի (1871-1944) վերաբերմունքը դոգմատիկայի հանդեպ արտահայտված ենք գտնում նրա «Անվան փիլիսոփայությունը», «Փիլիսոփայության ողբերգությունը» գործերում, որտեղ նա հատկապես դիտարկում է փիլիսոփայության և դոգմատիկայի փոխհարաբերության հարցերը: Նա հանգում է այն մտքին, որ քրիստոնեական մտահայեցությունը կարող է առանց աղավաղումների արտահայտվել բացառապես դոգմաների տեսքով, իսկ փիլիսոփայության համար սկզբունքորեն անհասանելի է քրիստոնեական ճշմարտության ճշգրիտ արտահայտումը: Այս սկզբունքով առաջնորդվելով է նա կառուցում իր պատմության փիլիսոփայությունը` սկսած արարչագործությունից մինչ վերջին ժամանակները:
Ըստ նրա` մարդկության պատմությունը բացվում է Դրախտից վտարվելուց հետո: Եվան ծնում է Կայենին, Աբելին, ապա` Սեթին և այսպես սկսվում է մարդկության աստիճանական ծնունդը` սերունդների հերթափոխով: Այսինքն այն, ինչ պետք է տեղի ունենար Դրախտում (աճեցե՛ք և բազմացե՛ք …)` իրականացվեց վտարման մեջ` երկրի վրա` միաժամանակ նշված պատվիրանը պահպանվեց:
Սրբության ընկալումը քրիստոնեության մեջ. Պատմություն և ավանդույթ
Սուրբը կատարյալ քրիստոնյային հատուկ անբասիր կյանքով, վարքով ապրած, արդարացված ու հավատով փրկված, Սուրբ Հոգու շնորհն ընդունած, Աստծո ներգործությունն իր մեջ կենդանի պահած և նրա հետ մշտապես հաղորդության մեջ եղած մարդն է և, առհասարակ, սրբակյաց հավատացյալը:
Եթե աչքի անցկացնենք Սուրբ Գիրքը, կտեսնենք, որ «սուրբ» մակդիրը գործածված է նախևառաջ Աստծո վերաբերմամբ, քանի որ սրբությունը Աստծո ստորոգելիներից է. սրբության աղբյուրն Աստված Ինքն է: Արդեն Նոր կտակարանում Աստծուն, ինչպես նաև երկնային հրեշտակներին վերապահված սրբությունը քրիստոնեական առաջին դարերի գրականության մեջ Պողոս առաքյալի շնորհիվ տրվում է նաև երկրային արարածներին: Քրիստոսի փրկարար տնօրինությունից հետո սրբությունը թափանցեց մարդկային կյանք: Քրիստոսով բացվեց մարդու՝ սրբացման լուսապսակին արժանանալու ուղին:
«Տօնապատճառ ժողովածու. Բնագիր, Մաս Ա.», Աննա Օհանջանյան
«Տօնապատճառ ժողովածու»
Վարդան Հաղբատեցու, Վարդան Արևելցու եւ Հովհաննես Գանձակեցու խմբագրությունները
Բնագիր, Մաս Ա.
Հրատարակության պատրաստեց՝ Աննա Օհանջանյանը,
Խմբ.՝ Գ. Տէր-Վարդանեան,
Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հրատարակչություն,
2017թ., 320 էջ
ISBN 978-9939-59-175-9
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հրատարակչությունը հրատարակել է Մաշտոցյան Մատենադարանի Բնագիտության և բժշկագիտության բաժնի ավագ գիտաշխատող Աննա Օհանջանյանի «Տօնապատճառ ժողովածու. Մաս Ա.» աշխատությունը, խմբագիր՝ Գէորգ Տէր-Վարդանեան։ Գիրքը ներկայացնում է Վարդան Հաղբատեցու, Վարդան Արևելցու և Հովհաննես Գանձակեցու խմբագրության Տոնապատճառի առաջին տասնչորս՝ Դավթի և Հակոբոսի տոնից մինչև Տյառնընդառաջի տոնապատճառային միավորների համեմատական բնագիրը՝ աղբյուրագիտական առաջաբանով հանդերձ։ Քննության են առնվում Տերունական՝ հատկապես Սուրբ Ծննդյան (Հայտնության) և Մկրտության տոներին և եկեղեցական տոնակատարությանն առնչվող խնդիրներ` հակաերկաբնակության դիրքերից։ Տոնապատճառը ներկայացվում է ոչ միայն որպես տոնածիսական, այլև դավանաբանական, հակաքաղկեդոնիկ ժողովածու։
Գիրքը նախատեսված է գիտական լայն շրջանակների համար:
Գարեգին Ա հայրապետը՝ աշխարհականացման մասին
Ժամանակակից աշխարհում Եկեղեցու առջև ծառացած մարտահրավերներից է աշխարհականացումը, որը բնորոշվում է հասարակության մեջ կրոնի դերի փոփոխությամբ (նվազմամբ)։ Այն բարդ և բազմաշերտ երևույթ է, ուստի և ուսումնասիրողները առանձնացնում են դրա մի շարք տարբերակներ։ Խորամուխ չլինելով աշխարհականացմանն առնչվող մանրամասների մեջ՝ ստորև կներկայացնենք երջանկահիշատակ Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հայացքները խնդրո առարկա հարցի հետ կապված։
Վեհափառը տարբեր առիթներով անդրադարձել է այս կարևոր հարցին իր աշխատություններում և հարցազրույցներում՝ կարևորելով հայ հոգևորականության դերը դրան դիմակայելու հարցում։ Նախ նշենք, որ Վեհափառը ընդունում է, որ «Աշխարհայնացած աշխարհը այնպէս անսանձ եւ անհակակշիռ թափանցումով մտեր է մեր արտը, որ սկսեր է որոմը ցորենին հետ շփոթուիլ…»։ Read the rest of this entry
Հիսուս Քրիստոս հուդայական գրականության մեջ
«Խաչի քարոզությունը
կորստյան մատնվածների համար
հիմարություն է,
իսկ մեզ` փրկվածներիս համար`
Աստծու զորություն» (Ա Կորնթ. 1.18):
«Մենք քարոզում ենք խաչված Քրիստոսին
ի գայթակղություն հրեաների և
ի հիմարություն հեթանոսների» (Ա Կորնթ. 1.23)
***
Բայց ասում եմ ձեզ՝ հեթանոսներիդ.
որքան ժամանակ որ հեթանոսների
առաքյալ եմ,
փառավորում եմ իմ պաշտոնը,
որպեսզի թերեւս նախանձ գցեմ նրանց մէջ,
որոնք իմ մարմնից են,
և փրկեմ նրանցից ոմանց.որովհետև,
եթե նրանց մերժվելը հաշտություն է աշխարհին,
ապա ի՞նչ է լինելու ընդունվելը,
եթե ոչ՝ կենդանություն մեռելներից։
(Հռոմ. 11:12-14)

Մարկ Շագալ, Դեղին խաչելություն, 1943 (դրվագ)
Այս վերնագրի ներքո անդրադարձ կկատարենք «Տոլդոթ Յեշու» գրվածքին, Հովսեփիոս Ֆլավիոսի և նոր և նորագույն շրջանի հրեա հեղինակների աշխատանքներում առկա Հիսուս Քրիստոսի անձի, Նրա դերին ու գործին վերաբերող ժամանակակից հուդայական հայացքներին: Read the rest of this entry
Լույսի ու խավարի որդիների խորհուրդը Ենովքի գրքում (էսսե)

«Ենովքը ապրեց երեք հարիւր վաթսունհինգ տարի: Ենովքը սիրելի եղաւ Աստծուն: Նա անյայտացաւ, որովհետեւ Աստուած տարաւ իր մօտ» (Ծն. 5:23, 24), նկարը՝ Figures de la Bible (1728թ.) գրքից՝ պատկերազարդված Ջերարդ Հոեթի կողմից
Ապոկալիպտիկ ժանրը ձևավորվել է քրիստոնեությունից շատ դարեր առաջ և որպես ժանր` Հին Ուխտից Նոր Ուխտն անցնելու շրջանում արդեն ուներ իրեն բնորոշ այն գծերը, որ պահպանվեցին նաև Հովհաննու Հայտնության մեջ: Այն առանձնահատուկ ազդեցություն է թողնում Քրիստոսի ժամանակների հրեական մտքի վրա, քանի որ հող էր նախապատրաստվում Մեսիային ճանաչելի դարձնելու համար, և իր ընթացքը շարունակում է վաղքրիստոնեական համայնքներում ու անընդմեջ կենսագործում հետագա դարերում` մինչ օրս:
Առաջին ապոկալիպտիկ տեքստերն առկա են Հին Կտակարանի մարգարեություններում (Եսայի 24-27 գլ.՝ «Եսայու հայտնությունը», Հովելի մարգարեությունը, ևն). այստեղ նկատելի է մարգարեության և վախճանաբանության առաջին շփումը, նրանց սերտ փոխկապակցվածությունը, չնայած որ առաջինը կանխատեսում է առհասարակ, իսկ երկրորդը կանխատեսում է վախճանը, խոսում է «վերջին օրերից»: Սակայն մարգարեություններում դեռևս բացակա է պատմության ավարտի փիլիսոփայությունը` որպես ճանապարհ դեպի «ժամանակի վերջը», «Դատաստանի օրը», քանի որ սպասվում էր Օծյալի գալուստը: Այս առումով մնացածներից տարբեր է Դանիելի մարգարեությունը, որտեղ ապոկալիպտիկ մեթոդը հանդես է գալիս իր մշակված տեսքով ու հետագայում պետք է դառնար Հովհաննու Հայտնության նախընթացը: Read the rest of this entry
«Բանալի ճշմարտութեան» երկը, Աննա Օհանջանյան
«Բանալի ճշմարտութեան» երկը
Աննա Օհանջանյան
Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2015, 248 էջ
ISBN 978-5-8084-1992-6
Գրքում լուսաբանվում են 18-19-րդ դդ. դավանական խճանկարի մաս կազմող «Բանալի ճշմարտութեան» երկի բովանդակությունը և դրա հետ կապված շուրջ երկու դար շարունակվող գիտական քննարկումները: Քննության են առնվում նաև «Բանալու»` մի կողմից հայ բողոքականության, մյուս կողմից էլ միջնադարյան հերետիկոսական շրջանակների հետ ունեցած հնարավոր առնչությունները:
Գիրքը նախատեսված է միջնադարագետների, հայագետների, կրոնագետների ու աստվածաբանների համար և կարող է ներառվել բուհական և հետբուհական կրթական ծրագրերում:
Ննջեցյալների համար աղոթքի մասին. Ալեքսանդր Շմեման
Ստորև ներկայացնում ենք հատված հ. Ալեքսանդր Շմեմանի «Մեծ պահք» գրքից ննջեցյալների համար աղոթքի մասին.
Մեծ պահքի և ննջեցյալների համար աղոթքի միջև եղած կապը հասկանալու համար հարկ է հիշել, որ քրիստոնեությունը սիրո կրոն է: Քրիստոս Իր աշակերտներին պատգամեց ոչ թե անհատական փրկության վարդապետություն, այլ նոր պատվիրան՝ «Սիրեցե՛ք միմյանց», և ավելացրեց. «Եթե դուք միմյանց սիրեք, դրանով բոլորը պիտի իմանան, որ դուք իմ աշակերտներից եք» (Հովհ. 13.35): Այսպիսով՝ սերը եկեղեցու հիմքն է, կյանքը, այն եկեղեցու, որը, սբ. Իգնատիոս Անտիոքացու* խոսքերով. «հավատի և սիրո միությունն է»: Մեղքը սիրո բացակայությունն է, հետևաբար՝
Միաբնակության հարցը – ԳԱՐԵԳԻՆ Ա. կաթողիկոս
Ջովաննի Գուայտա – Թույլ տվեք վերադառնալ Մարկո Պոլոյին: Հայերի մասին նա գրում է. «Նրանք քրիստոնյաներ են. հակոբիկյաններ և նեստորականներ»: Ինձ թվում է՝ խոսքը երկու տարբեր և նույնիսկ միմյանց հակադիր ուսմունքների մասին է:
Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Մարկո Պոլոն մեծ ճանապարհորդ էր, իր ժամանակի իմացության մակարդակով խոշոր պատմագիր ու ազգաբան, բայց՝ թույլ աստվածաբան: Հնարավոր է, որ նա հայերին շփոթել է ուրիշ ազգերի հետ, որոնք ապրում էին մեզանից ոչ հեռու: Ինչ էլ որ լինի, Հայ Եկեղեցին երբեք չի եղել ո՛չ նեստորական, ո՛չ էլ միաբնակ՝ այն իմաստով, ինչպիսին եղել է Եվտիքեսը: Այսօր դա բոլորին է հայտնի: Իր քրիստոսաբանության մեջ մեր Եկեղեցին ընդունել է ալեքսանդրյան աստվածաբանության ուղղությունը: Հայ Եկեղեցու ծոցում սկզբնապես գոյություն է ունեցել աստվածաբանական երկու հոսանք՝ անտիոքյանը և ալեքսանդրյանը, բայց վերջնականորեն հաղթանակել է ալեքսանդրյան աստվածաբանության գիծը: Հայերը չկարողացան գործուն մասնակցություն ունենալ 4-րդ և 5-րդ դարերի քրիստոսաբանական վեճերին: 4-րդ դարում մեր Եկեղեցին դեռևս կազմավորման մեջ էր, 5-րդ դարում մենք պայքար էինք մղում մազդեզականության դեմ, որովհետև առկա էր դրա վերադարձի սպառնալիքը: Հայ Եկեղեցու մասնակցությունը Նիկիայի տիեզերական ժողովին ապացուցված է նրան մեր ներկայացուցիչ Արիստակեսի՝ Սուրբ Գրիգորի որդու ներկայության փաստով, որն իր ստորագրությունն է դրել Նիկիո Հավատո հանգանակի տակ: Բայց մենք չենք մասնակցել հաջորդ երկու՝ Կոստանդնուպոլսի և Եփեսոսի, ինչպես Նաև Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովներին: Սակայն մեր Եկեղեցին իրազեկ էր կատարվածին, քանի որ հայերից ոմանք աստվածաբանություն էին սովորում Կոստանդնուպոլսում ու քրիստոնեական Արևելքի մյուս կենտրոններում: Քրիստոսաբանության վերաբերյալ մեր Եկեղեցու դիրքորոշումը ձևակերպված է միայն 6-րդ դարում, 506 թվականին: Դա ես փորձել եմ հիմնավորել իմ “The Council of Chalcedon and the Armenian Church” գրքում: 4-րդ դարից մինչև 5-րդի վերջը Հայաստանում աստվածաբանական միտքը զարգանում էր մեկ ուղղությամբ, որը բացառում էր 451 թվականին Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովում և, մասնավորաբար, Փլավիոսին Լևոն 1-ին Պապի կողմից ուղղված Տոմարում Քրիստոսի երկու բնությունների մասին ձևակերպված ուսմունքը: Այդ ձևակերպումների մեջ հայերը նկատել են նեստորական ուսմունքի վերաճում: Ավելի ուշ, նորքաղկեդոնական շարժումը եղանակներ էր փնտրում Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի բանաձևումները մեկնաբանելու համար, իբր դրանք չէին հակասում Սուրբ Կյուրեդ Ալեքսանդրացու ուսմունքին: Հայ Եկեղեցին միաբնակ չէ այն իմաստով, որը սովորաբար դնում են տվյալ հասկացության մեջ: Միաբնակության տակ, իբրև կանոն, հասկանում են Քրիստոսի սոսկ աստվածային բնությունը՝ մարդկային բնության համարյա լիակատար բացակայությամբ, որը, համաձայն Եվտիքեսի, նրա աստվածության մեջ իբր չքացել է ինչպես «մի կաթիլ մեղրը՝ օվկիանոսում»: Մենք նմանապես չենք հետևում նաև Նեստորի ուսմունքին, քանի որ երբեք չենք ընդունել երկվությունը Քրիստոսի՝ մարմնացած Խոսքի անձի մեջ, երկվություն, որ Նեստորն այդպես էլ չկարողացավ հաղթահարել: Դրա ապացույցն այն է, որ մեր եկեղեցական արարողությունների ընթացքում մենք բանադրում ենք Եվտիքեսին,Նեստորին ու նրանց ուսմունքները: Ինչ վերաբերում է մեր քրիստոսաբանությանը, ապա մենք շարունակում ենք հետևել Կյուրեդ Ալեքսանդրացու աստվածաբանության ուղղությանը:
Ջովաննի Գուայտա – Դուք ասում եք, որ միաբնակներ չեք Եվտիքեսի ուսմունքի համաձայն: Միևնույն ժամանակ չեք ընդունում Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովի որոշումները, որոնցով դատապարտվել է Եվտիքեսը: Գո՞ւցե միաբնակներ եք Եվտիքեսի ուսմունքից տարբերվող, մեկ այլ իմաստով:
Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչ իմաստ է տրվում այդ բառին: Եթե միաբնակություն ասելով հասկանանք «մարմնացած Խոսքի բնությունը որպես Աստծու մեկ բնություն», այսինքն՝ երկու բնությունների միություն, ապա, այդ դեպքում, մենք միաբնակներ ենք: Բայց միաբնակություն հասկացությունն այնպիսի «եվտիքեսյան» գունավորում է ստացել և պատմության մեջ այնքան հաճախ է գործածվել որպես Եվտիքեսի ուսմունքի արտահայտություն (որը մենք մերժել ենք), որ մեզ դուր չի գալիս, երբ մեզ ասում են միաբնակներ:
Ջովաննի Գուայտա – Այսպես, ուրեմն, Դուք դավանում եք այն, որ մարմնացման պահին իսկ աստվածային ու մարդկային բնությունները անբաժանելիորեն միացել են մարմնացած Որդու մեջ՝ իբրև մեկ բնություն:
Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Այո՛, սակայն «մեկ բնությունը» նշանակում է մեկ անձ: Երկու բնությունները չեն կորցրել իրենց սեփական հատկանիշներն ու լրությունը, բայց և չեն գործում անջատանջատ, այլապես կստացվեր երկվություն և մարմնացում չէր լինի:
Ջովաննի Գուայտա – Ինձ թվում է, որ տարբերությունը եզրութաբանության մեջ է. մեկ բնությունը, որ դուք դավանում եք, լինելով երկու բնությունների միություն՝ համապատասխանում է քաղկեդոնական Եկեղեցու սահմանած մեկ անձին, որի մեջ միավորված են երկու բնություններ:
Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս – Դա ակներև է:
Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի զրույցներից Ջիովաննի Գուայտայի հետ
Տե՛ս նաև Հայ եկեղեցին՝ «մոնոֆիզի՞տ»